Racula

---

Historia

„W najstarszych średniowiecznych dokumentach, dotyczących Raculi, możemy znaleźć nazwę „Larenwalde”, która w XV wieku uległa przemianie na „Lawaldau”. Te niemieckie nazwy mają swoje korzenie w nazwisku rodu łużyckiego von Larenwalde, który przyczynił się do niemieckiej kolonizacji tych terenów w drugiej połowie XIII wieku. Późniejsza transformacja „Larenwalde” na „Lawalde”, a następnie „Lawald” czy „Lawaldau” pokazuje złożony proces ewolucji nazw miejscowych.

W przeciwieństwie do innych miejscowości w rejonie Zielonej Góry, Racula przez przeszło 400 lat była pod zarządem jednej rodziny. Pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pochodzi z 1315 roku, a według niej właścicielem wsi był Johann von Unruh. Już wtedy Racula była prawdopodobnie dużą miejscowością, jako że „Obwieszczenie Awiniońskie” z 1376 roku odnosi się do istnienia kościoła w tej okolicy. Mimo swojej niemieckiej genezy, Racula w przeważającej części zamieszkiwana była przez Polaków przybyłych tutaj ze Śląska i Wielkopolski, co sprawiało, że język polski był w użyciu jeszcze w XVIII wieku.

Pod rządami rodziny von Unruh, osada mogła się rozwijać, a w 1448 roku książę głogowski Henryk IX wydał dokument, który zatwierdzał Ludwiga von Unruha jako „pana na Raculi”. Według niemieckich źródeł, wieś jako jedna z pierwszych w powiecie przyłączyła się do wyznania luterańskiego. Inspirując się poglądami reformacyjnymi proboszcza św. Jadwigi, Pawła Lemberga, panowie von Unruh przyjęli nową wiarę już w 1525 roku. W tym czasie Racula była średnio zamożną osadą. W 1549 roku zobowiązana była do świadczenia jedynie dwóch konnych dniówek na rzecz miasta, co potwierdza jej status.

W okresie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) osada doświadczyła licznych najazdów. Szczególnie krwawe walki miały miejsce w listopadzie 1641 roku, gdy Austriacy wyparli Szwedów broniących się w Raculi. Wówczas parafia luterańska nie miała duszpasterza, dlatego nabożeństwa prowadził pastor Scultetus z Zielonej Góry. Po wojnie katolicy ze Śląska, wspierani przez cesarza, zaczęli domagać się zwrotu swoich świątyń. Mimo że protestanci przeważali na tych ziemiach, w 1654 roku nakaz cesarski zmusił ich do oddania kościoła katolikom. Kiedy mieszkańcy Raculi odmówili dostosowania się do tego zarządzenia, 5 marca 1654 roku formalnie przekazano świątynię katolikom, co dokumentuje specjalny protokół.

Kościół w Raculi, po przekazaniu go katolikom, jego stan był daleki od ideału: przciekał gontowy dach, a jego drewniane wyposażenie charakteryzowało się skromnością. W sąsiedztwie znajdował się również cmentarz oraz drewniana wieża z trzema dzwonami, całość była zabezpieczona kamiennym murem. Po włączeniu do parafii katolickiej pw. św. Jadwigi, w 1705 roku zaktualizowany protokół kontrolny diecezjalnej informuje o mieszance osadników polskiego i niemieckiego, z przewagą protestantów. Z powodu braku wiernych nabożeństwa prowadził wikary z Zielonej Góry co trzecią niedzielę, na zmianę z Drzonkowem oraz Nowym Kisielinem. Biurokracja parafialna była w złym stanie, w kościele zaś brakowało nawet podstawowych szat liturgicznych, olejów czy tabernakulum, które były przywożone z Zielonej Góry. Przy świątyni działała katolicka szkoła, którą prowadził Franciszek Hartman, aczkolwiek luteranie nie wysyłali swoich dzieci do niej. Większość protestanckich mieszkańców Raculi wolała chodzić na nabożeństwa do innych miejscowości, niż wrócić do katolicyzmu, co było akceptowane przez lokalnych szlachciców – zapalonych zwolenników Lutra.

Rodzina von Unruh przeżywała okres dobrobytu w XVII wieku, zwłaszcza za czasów Georga Ottona von Unruha, który uzyskał wykształcenie na uniwersytetach we Frankfurcie i Wittemberdze. Po powrocie do Raculi został mianowany poborcą podatkowym okręgu zielonogórskiego, a dzięki temu mógł powiększyć swoje dobra, nabywając w 1608 roku jedną, a w 1654 roku drugą część Zatonia oraz na krótko przed śmiercią w 1660 roku Dolną Ohlę, Słone i Droszków. Ogromny majątek, którym zarządzał z Raculi, został rozdzielony po jego śmierci między trzech synów. To Balthasar otrzymał Zatonie, Otton – Ohlę, a najmłodszy Johann Fryderyk zachował rodowe gniazdo – Raculę, w której to rozkwitł również jego majątek. Potwierdza to budowa reprezentacyjnych siedzib w Górnej Ochli oraz Zatoniu przez Ottona i Balthasara. Niestety, ich dominacja nie trwała długo, gdyż w latach 1711-1722 zadłużona rodzina sprzedała dobra w Ochli i Zatoniu, zatrzymując jedynie Raculę oraz folwark w Drzonkowie. W pierwszej połowie XVIII wieku Racula zaczęła podupadać, a majątek von Unruh został sprzedany w 1728 roku Johannowi Sigmundowi von Rothenburg z Lasek Odrzańskich. Kolejnym właścicielem części majątku był w 1743 roku Gustav Christian von Prittwitz, pełniący w latach 1754-1757 funkcję starosty zielonogórskiego.

W 1741 roku, po zajęciu przez Prusy austriackiego Śląska, Racula trafiła na terytorium Prus. Król Fryderyk II, aby zyskać przychylność śląskich katolików, wydał dekret zabraniający zabierania im świątyń i innych dóbr, co pozwoliło utrzymać katolikom kościół i szkołę. Luteranie zostali przydzieleni do parafii ewangelickiej w Zielonej Górze, a osada znalazła się w Wielkim Okręgu Urzędowym Jędrzychów. Znowu po pruskiej aneksji do wsi napłynęło wielu niemieckich osadników, co sprawiło, że Polacy zaczęli stawać się mniejszością. W 1761 roku majątek w Raculi przeszedł w ręce Balthasara von Stoscha – człowieka zamożnego, który posiadał dobra w Borowie, Wiechlicach, Czernej, Starym Kisielinie oraz Drzonkowie, a odtąd zarządzał nim z Borowiny k. Szprotawy. W 1765 roku majątek był wyceniany na 7800 talarów, a z czasem zostawał częściowo rozparcelowany, ponieważ stał się deficytowy. Majątek nie przetrwał do XX wieku, ale wieś zaczęła się rozwijać, osiągając w 1765 roku 49 zagród chłopskich.

26 sierpnia 1768 roku, podczas wizyty króla Prus Fryderyka II, z niewyjaśnionych przyczyn spaliła się wiejska karczma. Wcześniej, 5 maja 1705 roku, podczas żałobnego bicia w dzwony po śmierci cesarza Leopolda I, pękł największy dzwon kościelny. Osada nie uniknęła zawirowań wojennych – w trakcie wojny siedmioletniej (1756-1763) stacjonowały tutaj pruskie, rosyjskie i austriackie wojska, a także w czasie kolejnych kampanii napoleońskich w latach 1806 i 1813, na które nałożono kontrybucje. Racula zyskała na znaczeniu po wybudowaniu nowej drogi, łączącej Zieloną Górę z Otyniem, zastępującej starszy trakt przez Kisielin. Nowa droga, budowana w latach 1818-1820, przebiegała przez Raculę, a w obrębie gruntów wiejskich zaczęła powstawać kolonia „Neuwaldau” – Raculka. Funkcjonowały tu dwa młyny wodne: „Buschmuhle” i „Krampmuhle”. Niekorzystnym wydarzeniem było zlikwidowanie parafii katolickiej, kiedy to wiejskie kościoły zaczęły zamieniać się w ruiny, podobnie jak świątynia w Drzonkowie, Nowym Kisielinie czy Kiełpinie. Racula jednak miała więcej szczęścia, gdyż pewna grupa katolików przetrwała, co pozwoliło na przeprowadzenie gruntownego remontu budynku kościoła oraz szkoły przy probostwie.

W latach 1831–1833 miały miejsce dekrety likwidacyjne parafii, gdzie nie było już świątyń lub uległy one zniszczeniu. Wówczas zlikwidowano parafię w Raculi, przyłączając ją do parafii pw. św. Jadwigi. Kościół w Raculi stał się jedyną świątynią filią tej parafii, do którego de facto uczęszczali wierni z Raculi, Drzonkowa i Kisielina. Przy kościele działała także szkoła, do której uczęszczały dzieci katolickie. Tak trwały do 1945 roku. W 1837 roku we wsi mieszkało 57 katolików. W przeciwieństwie do licznych parafii, Racula zdołała zachować swoje ziemie i budynki.

Od połowy XIX wieku miejscowość, leżąca na ważnym szlaku drogowym łączącym Berlin z Wrocławiem, doświadczała intensywnego rozwoju gospodarczego. Wzrost zapotrzebowania na cegłę, która stała się powszechnie wykorzystywanym materiałem budowlanym, wykorzystał miejscowe złoża gliny. W Raculi działały trzy cegielnie: „Krauses Ziegelei”, „Fechners Ziegelei” oraz „Heinzes Ziegelei”, które sprawnie realizowały zapotrzebowanie na produkt lokalny i na pobliskie obszary. Powstała nowa droga gminna do Drzonkowa oraz nowy cmentarz ewangelicki. Na przełomie XIX i XX wieku, w Raculi przy trakcie zbudowano dużą restaurację oraz dom gminny. W 1865 roku liczba mieszkańców przekroczyła 700, co czyniło ją jedną z większych miejscowości powiatu. Szkoła ewangelicka była prężna, w 1867 roku uczęszczało do niej 127 uczniów. W 1911 roku na terenie wsi zainaugurowano działalność kasy bankowej.

Na początku XX wieku, w 1900 roku, liczba mieszkańców znacznie wzrosła, osiągając 800 osób, z czego 65 stanowiło wyznanie rzymskokatolickie. Racula mimo że była typową wsią rolniczą, borykała się z problemem małych gospodarstw rolnych, których grunty były rozbite i rozrzucone po terenie całej gminy. Jeszcze w 1908 roku w okolicach wsi znajdowało się około 15 ha winorośli. Przed I wojną światową skonstruowano bruk na drodze gminnej do Starego Kisielina. Lata 1914-1918 były czasem stagnacji. Nieomal 40 mieszkańców osady zginęło na frontach, a w 1921 roku gmina postawiła obok kościoła pomnik wdzięczności. W 1921 roku Racula przeszła elektryfikację, a koło cegielni „Krauses” przy drodze do Zielonej Góry wybudowano dużą stację transformatorową dla okolicy. W okresie międzywojennym wieś rozwijała się w kierunku Drzonkowa oraz budowanej kolonii Raculka, gdzie powstały nowe zakłady rzemieślnicze oraz piekarnie i sklepy. W tej licznej ludności pracowały też 3 kuźnie. W trakcie tego okresu rosła też liczba mieszkańców, osiągając w roku 1925 liczbę 933. W 1934 roku w miejscowości rozpoczęła działalność poczta, która wprowadziła wówczas pierwsze telefony. W latach międzywojennych dwie cegielnie oraz młyny przestały wówczas istnieć. W 1941 roku Racula liczyła 984 mieszkańców i miała 967 ha powierzchni.

Lata 1945–2014

Wieś została zajęta 14 lutego 1945 roku przez radzieckie oddziały 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego, a po wojnie administra polska przejęła władzę. Dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec, a Racula, leżąca przy głównej drodze i blisko miasta, szybko została zasiedlona przez polskich osadników. W 1945 roku w miejscowości znalazło się kilku aktywnych działaczy Stronnictwa Ludowego, co spowodowało, że w Raculi szybko zaczęły działać partie polityczne. Wieś stała się siedzibą dużej gminy, obejmującej sołectwa: Drzonków, Jędrzychów, Kiełpin, Nowy Kisielin, Stary Kisielin, Sucha i Zatonie.

Po zmianach administracyjnych w 1954 roku, wprowadzono Gromadzkie Rady Narodowe, a Racula stała się siedzibą gromady obejmującej wsie: Drzonków, Ługowo, Sucha i Zatonie. Po kolejnej zmianie administracyjnej w 1972 roku, przywracającej gminy wiejskie, Racula została ponownie jej siedzibą. Od 1945 roku we wsi istniał kościół katolicki pw. św. Mikołaja. W grudniu 1976 roku podjęto decyzję, aby połączyć gminy Zielona Góra i Racula, co sprawiło, że miejscowość przestała być siedzibą rady narodowej, a w granicach gminy Zielona Góra była reprezentowana w radzie gminy przez 2 radnych.

Od 2015 roku

1 stycznia 2015 roku Racula została włączona w granice miejskie Zielonej Góry jako część nowo utworzonej dzielnicy administracyjnej Nowe Miasto, a wewnątrz tej dzielnicy zyskała status sołectwa. W wyniku tego faktu powołany został sołtys oraz rada sołecka, a Racula jest reprezentowana w Radzie Miejskiej Zielonej Góry jednym radnym oraz w Radzie Dzielnicy Nowe Miasto, gdzie liczba radnych wynosi 2.

Zabytki

W rejestrze wojewódzkim zabytków znajduje się kilka wyjątkowych obiektów, które przyciągają uwagę swoją historią i architekturą.

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja jest jednym z najcenniejszych zabytków regionu. Jego budowa miała miejsce na przełomie XIV i XV wieku, co czyni go prawdziwą perełką stylu gotyckiego. Kościół, zbudowany na prostokątnym planie, wyróżnia się wydzielonym prezbiterium. Tamtejszą konstrukcję stworzono głównie z kamienia polnego oraz cegły. W drugiej połowie XVIII wieku przeszedł on gruntowną przebudowę, podczas której zyskał nowoczesne wyposażenie wnętrza oraz nowy dach i strop. W okresie między 1525 a 1654 rokiem, świątynia pełniła rolę zboru miejscowych protestantów, a od 1833 roku do 1945 roku była kościołem filialnym parafii św. Jadwigi w Zielonej Górze. Kościół otacza murowany kamienny płot, wewnątrz którego znajduje się stary cmentarz katolicki.

Kolejnym interesującym obiektem jest dzwonnica, która powstała w drugiej połowie XVIII wieku. Została wzniesiona w miejsce starej, zrujnowanej wieży przykościelnej z XV wieku. Dzwonnica ma kwadratowy plan i jest zbudowana z drewna w konstrukcji słupowej. Na wieży znajdują się trzy dzwony, które jednak nie pochodzą z Raculi. Największy z nich przywieziono w drugiej połowie XVIII wieku z Leśniowa Wielkiego, średni pochodzi z zawalonego kościoła w Drzonkowie, a najmniejszy z Milska.

• Zespół podworski to kolejny zabytek, w skład którego wchodzą budynki gospodarcze dawnego majątku wiejskiego, usytuowane przy dawnym podwórzu. Zostały wzniesione z kamienia i cegły w pierwszej połowie XVIII wieku.
• Cmentarz, usytuowany na obrzeżach wsi, przy drodze do Starego Kisielina, został założony w połowie XIX wieku jako ewangelicki.
• Dom nr 28 to murowany, parterowy budynek z dachem naczółkowym, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX wieku. W Raculi można znaleźć kilkanaście innych budynków mieszkalnych, także murowanych, datowanych na połowę XIX wieku, do których należą domy nr 1, 1b, 55a, 63, 72, 73, 126, 128, 150 i 158.
• Na obrzeżach wsi można zobaczyć ruiny trzech cegielni, które powstały około połowy XIX wieku, a także młyn wodny nazwany „Krampmuhle”.

Te wszystkie obiekty stanowią nie tylko świadectwo bogatej historii Raculi, ale również są cennymi elementami dziedzictwa kulturowego regionu.

---

Oceń: Racula

---