Łącza, znana także jako Złota Łącza lub Złoty Potok, to fascynujący kanał wodny o długości blisko 7 kilometrów. Begynając swój bieg w malowniczej Zielonej Górze, ten naturalny wodny ciek przemieszcza się przez obszar miejski w kierunku północno-zachodnim.
Warto zauważyć, że w niemieckiej terminologii kanał ten funkcjonuje pod nazwą Lunze, co w tłumaczeniu oznacza Goldene Lunze Mühlgraben. Jego znaczenie hydrologiczne, jak i estetyczne, sprawia, że jest to interesujący element lokalnego krajobrazu, który przyciąga uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów.
Zlewnia
Strumień, o którym mowa, pierwotnie swój początek miał w rejonie obecnej ulicy Strzeleckiej, na terenach Browaru Zachodniego Lubusz. Następnie podążał wzdłuż ulicy Strzeleckiej na północ, przez Park Sowińskiego oraz ulicę Licealną, a jego bieg rozciągał się między Wieżą Głodową a kościołem św. Jadwigi. Kontynuując swój bieg, strumień kierował się ulicą Batorego w stronę osiedla Przylep.
Prawym dopływem Złotej Łączy jest strumień Gęśnik, który wypływa z trzech źródeł, zlokalizowanych w Zielonej Górze, w tym dwóch na osiedlu Stary Kisielin. Strumień ten wpada do Łączy w północno-zachodniej części miasta, również w Przylepie. Na dalszym przebiegu strumienia Łączy, do jego wód wprowadzane są ścieki oczyszczone z oczyszczalni znajdującej się na osiedlu Łężyca.
W okolicach Czerwieńska kanał Strużyna również przestaje być tylko rzeczką lokalną, bowiem uchodzi do Łączy. Natomiast za Czerwieńskiem, Łączy wpada do Zimnego Potoku, będąc jego lewym dopływem. Zimny Potok w rejonie Krosna Odrzańskiego łączy się z Odra, również z lewej strony.
Jakość wód
„Aktualnie system kanałów podziemnych transportuje niewielkie ilości wody, a jego funkcją jest przyjmowanie ścieków, które pochodzą wyłącznie z przelwków burzowych ogólnospławnego kolektora miejskiego. Dopiero w rejonie ulic Olchowej i Foluszowej strumień staje się widoczny na powierzchni, a to miejsce uważane jest za początki Złotej Łączy.
Pomiar jakości wód prowadzony na początku XXI wieku wykazał, że wody opuszczające miasto osiągały III lub IV klasę zanieczyszczeń. Z biegiem lat jednak zjawisko zanieczyszczenia bakteriologicznego uległo nasileniu, co doprowadziło do zaklasyfikowania ich do V klasy jakości. Co więcej, nieuporządkowana gospodarka ściekowa we wsi Przylep ma również negatywny wpływ na jakość wód tego strumienia.”
Historia
W średniowiecznych czasach struga, której wody charakteryzowały się czystością oraz wartkim biegiem, pełniła dwie kluczowe role. Stanowiła ona zarówno źródło wody pitnej dla mieszkańców, jak i dostarczała wodę używaną w przemyśle, w szczególności w farbiarniach, oraz napędzała folusze. Dodatkowo, jej wody były wykorzystywane do wypełniania miejskiej fosy, chociaż fosa i inne systemy obronne miasta nigdy nie były w pełni potrzebne w okresie ich istnienia.
Już od 1590 roku nałożono na władze miasta obowiązek utrzymywania brzegów Złotej Łączy oraz otaczających ją rowów, przy czym częściowo obowiązek ten delegowano na rzemieślników. Niestety, przemysłowe wykorzystanie strumienia przez setki lat doprowadziło do znacznej degradacji jego wód. W wyniku wyczerpania źródeł oraz obniżenia poziomu wód gruntowych, przepływ strumienia znacznie się zmniejszył. Aby neutralizować zanieczyszczenia, wprowadzano do wód popiół i torf.
W XIX wieku strumień przestał nadawać się do korzystania jako źródło wody pitnej. W miarę postępu technologicznego zaczęto kopać coraz głębsze studnie, a w 1875 roku wprowadzono już istniejący miejski wodociąg, korzystający z wód podziemnych, który zaczęto udostępniać także odbiorcom prywatnym.
Pod koniec XIX oraz na początku XX wieku, początkowy odcinek strumienia został ujęty w podziemne kanały ogólnospławne, które przekształciły się w miejski system kolektora ściekowego. W 1934 roku, przy ulicy Foluszowej, uruchomiono nowoczesną mechaniczną oczyszczalnię ścieków na Złotej Łączy, która jednak pracowała tylko do końca II wojny światowej. Krótko po 1945 roku, z powodu nieodpowiedniej eksploatacji, oczyszczalnia uległa uszkodzeniu. Jednak w 1958 roku ponownie ją uruchomiono, a jej działalność trwała do lat 70.
W kolejnych latach strumień Złota Łącza, aż do uruchomienia w Łężycy oczyszczalni ścieków w 1998 roku, odprowadzał ścieki z Zielonej Góry.
Nazwa
Kanał przyjął nazwę, która ma swoje źródło w zielonogórskim festiwalu muzycznym, znanym jako „Złota Łącza”. Dodatkowo, przedsiębiorstwo Spółki Wodno-Ściekowej „Łącza” również posługuje się tą nazwą na zielonogórskim osiedlu Łężyca.
Nazwa Łącza została urzędowo wprowadzona w 1955 roku, przy czym zastąpiła wcześniej obowiązującą niemiecką nazwę Goldene Lunze Mühlgraben.
Przypisy
- Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, 2004 r.
- w tej okolicy na współczesnych mapach zaznacza się dopływ z pobliskiego źródła wypływającego spod Winnego Wzgórza z okolic dzisiejszego skrzyżowania Wrocławskiej i Konstytucji 3 Maja
- płynąc po wschodniej stronie dzisiejszego Placu Pocztowego Złota Łącza rozgałęziała się w dwa nurty: mniejszy płynął na wschód, przecinając plac między Drzewną a Kopernika, w kierunku Kupieckiej, w tym miejscu stał młyn; większy nurt płynął obok Nowej Bramy i wzdłuż dzisiejszych ulic Masarskiej i Świętej Jadwigi, po czym przy Żeromskiego skręcał na zachód i potem na północ w okolicy kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej, a następnie przez Plac Powstańców Wielkopolskich
- takie wykorzystanie strumienia skutkowało potrzebą - w momencie zastąpienia wałów ziemnych murami - przeniesienia jego koryta tak, żeby zasilał fosę i nie kolidował z fortyfikacjami; rozwiązano to tak, iż strumień przecinał miasto wpływając pod murami po południowej stronie i wypływał spod murów na północy
- nad samym strumieniem, przed południowym wejściem do kościoła, ustawiono figurę św. Jana Nepomucena
- łaczka z Złotej Łączy pojawiły się nie widziane tu od wielu dziesięcioleci żaby
- torf dostarczano z okolic Łężycy, a nawet z okolic odległej o 30 kilometrów Brzózki, a powstający przy tym kompost służył jako nawóz dla zielonogórskich winnic
- dokonywano tego czyszcząc koryta i kosząc dwa razy do roku brzegi
- np. w 1747 – na szewców i młynarzy
- W zarządzeniu nr 364 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29.11.1955 r. jako anulowana niemiecka nazwa widnieje Goldebe Lunze Mühlgraben; wyraz Goldebe w języku niemieckim jednak nie istnieje i niemal na pewno w wydrukowanym tekście Zarządzenia jest błąd literowy: powinno być Goldene Lunze Mühlgraben, co oznacza dosłownie "Kanał Młyński Złota Łącza".
- Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 r. s. 147, ISBN 83-239-9607-5.
Oceń: Łącza (dopływ Zimnego Potoku)