Ryszard Peryt

---

Życiorys

Ryszard Peryt, utalentowany reżyser i pedagog, swoją edukację muzyczną rozpoczął odgrywając na skrzypcach w szkole podstawowej. Następnie kontynuował studia w zakresie chemii na Uniwersytecie Warszawskim. Zwieńczeniem jego studiów artystycznych było ukończenie Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, gdzie zdobył dyplomy zarówno na Wydziale Aktorskim w 1970 roku, jak i Reżyserskim w 1979 roku. Jego artystyczną osobowość kształtowały: Teatr Laboratorium Jerzego Grotowskiego, przyczyniając się do jego innowacyjnych eksperymentów teatralnych w akademickim Kole Naukowym.

Po uzyskaniu dyplomu aktorskiego, Peryt utworzył wraz z Małgorzatą Dziewulską oraz grupą absolwentów PWST własny teatr – Puławskie Studio Teatralne. W latach 1970–1975 pełnił rolę aktora oraz reżysera, realizując sztuki m.in. Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida, Władimira Majakowskiego oraz Antona Czechowa. Od 1973 roku Studio działało pod patronatem Stołecznej Estrady. W okresie 1975–1979 Peryt doskonalił swoje umiejętności w warszawskim Teatrze Współczesnym, gdzie miał zaszczyt pracować z wybitnym reżyserem Erwinem Axerem.

W jego późniejszych latach kariery reżyserskiej, Peryt realizował znaczące przedstawienia na scenach Narodowego Teatru pod dyrekcją Adama Hanuszkiewicza, w tym wspaniałe inscenizacje „Benefis Antona Czechowa” oraz „Romeo i Julia” Williama Shakespeare’a, a także w teatrze Ateneum, gdzie wyreżyserował „Operę za trzy grosze” Bertolda Brechta. Na skutek jego zaangażowania w działalność opozycyjną wobec władz PRL, artysta doświadczał licznych represji, które obejmowały aresztowania oraz ograniczenia w działalności artystycznej.

Debiutując na scenie operowej w 1977 roku, Peryt poprowadził przedstawienia oper Mozarta w Teatrze Muzycznym w Słupsku, gdzie przygotował pierwsze inscenizacje: „Dyrektora teatru” oraz „Bastiena i Bastienne”. Jego spektaklem dyplomowym była „Katia Kabanowa” Leoša Janáčka, wystawiona w Operze Wrocławskiej w 1978 roku. W latach 1979–1989 związał się z Operą im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, dzisiejszym Teatrem Wielkim, gdzie zyskał uznanie dzięki polskiej prapremierze oratorium „Joanna d’Arc na stosie” Arthura Honeggera, co przyniosło mu pierwszy znaczący sukces artystyczny.

Peryt zrealizował wówczas duże projekty operowe, tworząc przełomowe inscenizacje, które często zawierały nawiązania do ówczesnej sytuacji politycznej. Do jego wybitnych osiągnięć zaliczamy m.in. „Ognistego anioła” Siergieja Prokofjewa, „Śmierć w Wenecji” Edwarda Benjamina Brittena oraz „Czarną maskę” Krzysztofa Pendereckiego. Współpraca z scenografem Andrzejem Sadowskim była kluczowa w jego karierze, przynosząc wiele uznanych realizacji.

Peryt miał znaczący wpływ na polski świat operowy, reżyserując produkcje w tak renomowanych miejscach jak Teatr Muzyczny im. Danuty Baduszkowej w Gdyni, Teatrze Wielkim w Łodzi oraz w Operze Bałtyckiej. Jego prace powstawały też za granicą w operach w Hannowerze, Biel, Wenecji oraz w Kairze, Belgradzie, gdzie realizował utwory wielkich kompozytorów. Na początku lat 90. zainaugurował działalność Peryt Opera Institute, który zajmował się inscenizacjami oratoriów, a jednym z jego głównych projektów była światowa premiera sceniczna „Mesjasza” Georga Friedricha Händla.

W latach 1985–2005 był zaangażowany jako reżyser w Warszawskiej Operze Kameralnej, gdzie zrealizował cykl 26 spektakli utworów Mozarta, co było znaczącym wydarzeniem w operowej historii Polski. Peryt badał również operę barokową, zwracając szczególną uwagę na twórczość Claudio Monteverdiego oraz Georga Friedricha Händla.

Po zakończeniu swojej kariery w operze, zaangażował się w teatr dramatyczny, realizując takie dzieła jak „Akropolis” Stanisława Wyspiańskiego, a także „Wesele” w Teatrze Nowym w Łodzi. Do ostatnich projektów należały m.in. „Don Giovanni” na festiwalu w Zjednoczonych Emiratach Arabskich oraz „Opera żebracza” w Akademii Muzycznej w Poznaniu.

W ciągu swojej kariery Peryt był również wykładowcą na Akademii Teatralnej w Warszawie oraz Akademii Muzycznej w Poznaniu, dzieląc się swoją ogromną wiedzą i doświadczeniem. Jego podejście do reżyserii opierało się na analizie partytur, a prace nad przedstawieniami traktował jako „wcielanie partytury” w życie, co sprawiło, że jego inscenizacje były niepowtarzalne i głęboko muzykalne.

Osobisty styl jego pracy charakteryzował się mistycyzmem i odniesieniami do sacrum. Zmarł 23 stycznia 2019 roku po długiej walce z chorobą nowotworową. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, gdzie mszy przewodniczył kard. Kazimierz Nycz.

Śmierć i pogrzeb

Ceremonia pogrzebowa profesora odbyła się z wielką godnością. Ciało spoczęło w Panteonie Wielkich Polaków tejże świątyni. Początkowo planowano, aby msza pogrzebowa odbyła się w kościele redemptorystów p.w. św. Benona w Warszawie, gdzie Ryszard Peryt mieszkał przez wiele lat. Ostatecznie zdecydowano, że profesor znajdzie spoczynek w Panteonie Wielkich Polaków Świątyni Opatrzności Bożej.

Upamiętnienie

• 29 października 2019 został patronem Szkoły Podstawowej nr 6 w Zielonej Górze,
• w 2021 zrealizowano film dokumentalny „Partytury Peryta”, w którym o artyście opowiedzieli: Grzegorz Nowak, Sylwia Peryt, Andrzej Seweryn, Olga Pasiecznik, Włodek Pawlik, Adam Kruszewski, Artur Stefanowicz (reż. Paweł Sobczyk),
• 18 czerwca 2024 przed Szkołą Podstawową nr 6 w Zielonej Górze odsłonięto tablicę pamięci Ryszarda Peryta jako Patrona szkoły.

Wykaz inscenizacji operowych

W latach 1987-1993 Ryszard Peryt miał zaszczyt reżyserować wiele ważnych inscenizacji operowych, w tym dzieła Wolfganga Amadeusza Mozarta. Jego prace obejmowały polskie premiery takich oper jak:

• Zaide, 1988,
• Les petits riens KV 299 b, 1988,
• Betulia liberata, 1989,
• La finta semplice, 1989,
• Apollo et Hyacinthus, 1990,
• Die Schuldigkeit des ersten Gebots, 1990,
• L’oca del Cairo, 1990,
• Ascanio in Alba, 1990,
• Il sogno di Scipione, 1990,
• Il Re pastore, 1990,
• Mitridate, Re di Ponto, 1991,
• Lucio Silla, 1991,
• Idomeneo, 1991,
• Thamos, 1991.

Oprócz tego, w 1991 roku odbyły się światowe premiery:

• Les petits riens KV 299 c,
• Davide penitente KV 469.

W zakresie innych inscenizacji warto wspomnieć o:

• Der Schauspieldirektor, Bastien und Bastienne, 1977, Così fan tutte, 1980, Teatr Muzyczny w Słupsku,
• Der Schauspieldirektor, PWST w Warszawie, 1979,
• Die Entfuhrung aus dem Serail, Opera Poznańska, 1982,
• Die Zauberflöte, The Ankara State Opera, Turcja, 1985,
• Lo sposo deluso (światowa premiera), Der Schauspieldirektor, Teatr Wielki w Łodzi, 1985.

W późniejszych latach Peryt zrealizował także:

• Così fan tutte, 1988,
• Le nozze di Figaro, 1989, Biel Chamber Opera House, Szwajcaria,
• Don Giovanni (premiera w języku arabskim), Cairo Opera House, Egipt, 1992,
• premiera w języku arabskim w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Al Ain Classical Music Festival, 2008,
• Die Schuldigkeit des ersten Gebots, Akademia Muzyczna – Kościół oo. Franciszkanów na Wzgórzu Przemysława w Poznaniu, 2006.

Opera barokowa i wczesnobarokowa

Na przestrzeni lat, scena operowa w Polsce stawała się miejscem dla wielu dzieł barokowych i wczesnobarokowych, które miały wielkie znaczenie w rozwoju tego gatunku. Wśród nich warto wyróżnić następujące produkcje:

• C. Monteverdi: wszystkie zachowane dzieła sceniczne, zrealizowane przez WOK w latach 1993–1996,
• G.F. Haendel, Imeneo – polska prapremiera, WOK, 1999,
• Rinaldo – polska prapremiera, WOK, 2001,
• J. Peri, Euridice, WOK, 1989 i 2000,
• S. Landi, Il Sant’Alessio, WOK, 1985 i 1998,
• T. Merula, Satiro e Corisca, Canzoni e balli, WOK, 1995,
• J.A. Hasse, Zenobia, WOK, 1999,
• F. Caccini, La liberazione di Ruggiero dall’Isola d’Alcina, WOK, 1996,
• J. Blow, Venus and Adonis, WOK, 1993,
• H. Purcell, Dido and Aeneas, 1995, G.B. Pergolesi, La serva padrona, Opera na Zamku – Pałac Młodzieży w Szczecinie, 2006.

Przedstawione dzieła stanowią tylko ułamek bogatego dziedzictwa operowego, które miało miejsce w Polsce na przełomie baroku i wczesnego baroku. Dzięki tym realizacjom, miłośnicy opery mieli szansę doświadczyć niepowtarzalnych emocji, jakie niosą ze sobą te klasyczne utwory.

Opera XIX i XX-wieczna

W dorobku Ryszarda Peryta znajdziemy liczne wybitne osiągnięcia artystyczne w obszarze opery, które obejmują zarówno klasykę, jak i współczesne dzieła. Jego występy w takich operach jak:

• G. Rossini, Cyrulik sewilski, Teatr Wielki w Łodzi, 1985,
• Biel Chamber Opera House, 'Mojżesz, Teatr Wielki w Poznaniu, 1989,
• La gazza ladra, WOK, 2001,
• G. Verdi: Otello, Opera Poznańska, 1980,
• Aida, Teatr Wielki w Łodzi, 1985,
• Nabucco, Opera Bałtycka, 1984, Opera Nova w Bydgoszczy, 1995,
• Un ballo in maschera, Taegu Opera House, Korea Płd., 1993,
• l trovatore, Taegu Opera House, Korea Płd., 1995,
• Falstaff, WOK, 2003,
• P. Czajkowski, Mazepa, Teatr Narodowy – scena operowa, 1996, Eugeniusz Oniegin, WOK, 2002,
• S. Moniuszko, Widma, Teatr Muzyczny w Gdyni, 1984,
• L. Janáček, Katia Kabanowa, Opera Wrocławska, 1978 (dyplom operowy),
• E. Humperdinck, Jaś i Małgosia, Akademia Muzyczna w Poznaniu, 2008,
• R. Wagner, Walkiria, Opera Leśna w Sopocie, 1985,
• A. Boito, Mefistofeles, Teatr Wielki w Łodzi, 1984,
• M. Ravel, Dziecko i czary, Aula Nova Akademii Muzycznej w Poznaniu, 2007,
• I. Strawinski, Oedipus Rex, Staatsoper Hannover, 1991,
• S. Prokofjew, Ognisty anioł, Teatr Wielki w Poznaniu, 1983, Staatsoper Hannover, 1987,
• B. Britten, Śmierć w Wenecji, Teatr Wielki w Poznaniu, 1987, The rape of Lucretia, Madlenianum Opera & Theatre, Belgrad, 1999,
• Opera żebracza, Akademia Muzyczna w Poznaniu, 2008,
• K. Penderecki, Czarna maska, Teatr Wielki w Poznaniu, 1987,
• Z. Krauze, Balthazar (prapremiera), WOK, 2001.

Oratoria, dzieła niesceniczne, pozostałe

W twórczości Ryszarda Peryta znajduje się wiele znaczących dzieł oratoryjnych oraz niescenicznych, które wzbogacają repertuar muzyczny. Wśród nich można wyróżnić następujące kompozycje:

• C. Monteverdi, Vespro della Beata Vergine, WOK, 1999,
• G.F. Haendel, Mesjasz, Lille Opera House, 1992, oraz WOK w latach 1994 i 2000, a także występ w Operze Nova w Bydgoszczy w 2000 roku oraz w bazylice Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie w 2006 roku,
• H. Berlioz, Romeo i Julia, Teatro la Fenice w Wenecji,
• G. Verdi, Requiem, Teatr Wielki w Poznaniu, 1985,
• G. Mahler, Symfonia tysiąca, Teatr Narodowy – scena operowa, 1996,
• J. Strauss, Baron cygański, Teatr Muzyczny „Roma” w Warszawie, 1995,
• F. Nowowiejski, Quo Vadis, Teatr Narodowy – scena operowa, 1994,
• A. Honegger, Joanna d’Arc na stosie, Opera Poznańska, 1979,
• K. Szymanowski, Stabat Mater, Teatr Wielki w Poznaniu, 1984,
• K. Penderecki, Polskie requiem (światowa prapremiera), Opera Krakowska, 1993,
• Zaduszki muzyczne (S. Moniuszko, Widma; K. Szymanowski, Stabat Mater), bazylika Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie, 2006,
• Missa pro Don Giovanni (W.A. Mozart, Don Giovanni – finał aktu II; Anonimowy kompozytor, Missa in D), bazylika Świętogórska, Gostyń, 2008, oraz kościół NMP i św. Mikołaja w Lądzie, 2008,
• Jan Kanty Pawluśkiewicz, Radość miłosierdzia. Oratorium z okazji 30 rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II, Fara Poznańska, 2008.

Te dzieła stanowią niezwykle ważny element w dorobku artystycznym Peryta, podkreślając jego wkład w rozwój muzyki oratoryjnej.

Spektakle dramatyczne

Ryszard Peryt miał na swoim koncie udział w wielu znaczących spektaklach dramatycznych, które miały miejsce w różnych teatrach. Oto niektóre z nich:

• – W. Shakespeare, „Romeo i Julia”, Teatr Narodowy, 1981,
• – A. Fredro, „Nocleg w Apeninach”, Akademia Teatralna w Warszawie, 1980,
• – J. Słowacki, „Horsztyński”, Teatr Narodowy, 1982, „Złota Czaszka”, Puławskie Studio Teatralne, 1973, „Centrum Sztuki Teatr Studio w Warszawie”, 1975,
• – C.K. Norwid, „Noc tysięczna druga”, Puławskie Studio Teatralne, 1972,
• – W. Majakowski, „Misterium buffo” (debiut dramatyczny), Puławskie Studio Teatralne, 1970,
• – A. Czechow, „Łabędzia pieśń”, Puławskie Studio Teatralne, 1978, „Benefis”, Teatr Narodowy, 1980,
• – S. Wyspiański, „Studium o Hamlecie”, Teatr Ateneum, 1974, „Akropolis”, Teatr Narodowy, 2001, „Wesele”, Teatr Nowy w Łodzi, 2007,
• – B. Brecht, „Opera za trzy grosze”, Teatr Ateneum, 1980.

Pozostałe

Ryszard Peryt ma na swoim koncie wiele znaczących projektów artystycznych. Oto niektóre z nich:

• w 1987 roku wziął udział jako II reżyser w filmie fabularnym Na srebrnym globie,
• w 2003 roku wystąpił w Tryptyku rzymskim w inscenizacji, jako aktor w Podziemiu Kamedulskim, w kościele Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie,
• w 2005 roku stworzył scenariusz, scenografię oraz reżyserował Totus Tuus. W hołdzie Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II w Filharmonii Poznańskiej,
• w 2006 roku brał udział w inscenizacji Karol Wojtyła, …o Bogu ukrytym w Teatrze Nowym w Poznaniu,
• w 2007 roku miał zaszczyt przygotować operę sakralną Via Sancta – Ojcu Świętemu, według muzyki Włodka Pawlika, w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej,
• w 2008 roku wystąpił w Koncercie jubileuszowym X Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej w Pelplinie jako recytator.

Nagrody i odznaczenia

Ryszard Peryt zdobył wiele prestiżowych nagród i odznaczeń podczas swojej kariery, co jest świadectwem jego wkładu w kulturę i sztukę.

• W 1989 roku otrzymał Nagrodę Komitetu Kultury Niezależnej „Solidarność” za inscenizacje dzieł Mozarta w Warszawskiej Operze Kameralnej,
• w 1990 roku został uhonorowany Nagrodą dla Najlepszego Reżysera Operowego,
• rok ten przyniósł mu także Nagrodę im. Konrada Swinarskiego, przyznawaną przez miesięcznik „Teatr”, za jego wyjątkowe osiągnięcia w reżyserii operowej,
• w 1991 roku zdobył Nagrodę Ministra Kultury,
• został także wyróżniony tytułem Człowieka Roku w tym samym roku,
• w 1992 roku otrzymał Złoty Krzyż Zasługi,
• kolejnym ważnym osiągnięciem była Nagroda im. Leona Schillera w 1994 roku, za całokształt osiągnięć reżyserskich w teatrze muzycznym,
• w 2001 roku został odznaczony Polonią Restituta,
• w 2014 roku zyskał honorowe obywatelstwo miasta Zielonej Góry,
• w 2018 roku przyznano mu Doroczną Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przez ministra Piotra Glińskiego w kategorii Muzyka,
• w 2019 roku, pośmiertnie, otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadany przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę, za jego wybitne zasługi dla polskiej opery, charytatywną i społeczną działalność oraz wsparcie dla przemian demokratycznych w Polsce.

Stypendia

Ryszard Peryt zdobył wiele prestiżowych stypendiów w ciągu swojej kariery artystycznej.

• Covent Garden – Fondation pour une Entraide Intellectuelle Européenne, 1981,
• Peter Brook – Międzynarodowe Centrum Poszukiwań Teatralnych, Paryż, 1986,
• Stypendium Operowe Departamentu Stanu USA, 1988.

---

Oceń: Ryszard Peryt

---